NHỮNG
THÁCH THỨC TRONG VIỆC XÂY DỰNG
THỂ
CHẾ DÂN CHỦ Ở VIỆT NAM
Đất nước Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa
của sự thay đổi lớn lao nhất trong suốt chiều dài lịch sử. Tự do cho người dân
Việt Nam và Dân chủ cho toàn xã hội. Đứng trước thời khắc lịch sử này, chúng
ta, những cá nhân, những tổ chức đã chuẩn bị những gì để đóng góp vào công cuộc
xây dựng thể chế dân chủ của đất nước? Nhìn sang các nước láng giềng Phi-lip-pin
và Thái lan, các nước đã có nền dân chủ mấy chục năm, chúng ta không khỏi lo lắng,
ái ngại. Xa hơn về không gian, nhưng gần hơn về thời gian xây dựng thể chế dân
chủ là các nước “Mùa Xuân Ả Rập”, đặc biệt là Ai Cập, một đất nước hỗn loạn và ẩn
chứa nhiều bất ổn. Ukraine, Nga, các nước đã chuyển đổi thể chế dân chủ từ sự sụp
đổ nhanh chóng và khá bất ngờ của các chế độ Cộng sản, cũng lại là sự bất ổn,
mong manh. Theo khảo sát tình trạng Dân chủ ở 167 quốc gia và cố gắng định lượng
chỉ số dân chủ do tạp chí The Economist ở Anh tiến hành, chỉ có 28
quốc gia được đánh giá là các nước có chỉ số dân chủ đầy đủ, 53 quốc gia có thể
chế dân chủ khiếm khuyết, 29 quốc gia có thế chế chính trị hỗn hợp, 54 quốc gia
là chính thể chuyên chế. Một cách đánh giá bao quát hơn, trong số trên 150 quốc
gia có đầy đủ các định chế của một nền dân chủ như: hiến pháp dân chủ, các đảng
phái chính trị (đa nguyên, đa đảng), tam quyền phân lập, tự do ngôn luận, tự do
báo chí, lập hội và hội họp…nhưng chỉ có trên dưới 30 quốc gia được xem là dân
chủ tự do, số còn lại, hơn 120 nước được cho là chỉ có dân chủ trong tuyển cử. Tại
sao các quốc gia đều có các định chế dân chủ như nhau, mà hơn 2/3 số nước lại
không có được tự do thực sự của người dân?!? Với một tỷ lệ như vậy, khi Việt
Nam chuyển sang chế độ dân chủ, chúng ta sẽ chen chân vào top 30 quốc gia dân
chủ tự do, hay cũng sẽ nằm lại trong số hơn 120 quốc gia chỉ có dân chủ trong
tuyển cử? Đành rằng chuyển từ thể chế độc tài toàn trị Cộng sản, sang một thể
chế dân chủ khiếm khuyết (dân chủ tuyển cử) đã là một bước tiến vĩ đại đối với
dân tộc Việt Nam. Người dân sẽ được tự do hơn rất nhiều, và mức sống cao hơn hẳn
so với khi sống trong chế độ cũ. Nhưng ai cấm chúng ta, những người con dân đất
Việt, tìm ra những khiếm khuyết và thiếu sót trong các thể chế dân chủ hiện
hành và cách thức xây dựng thể chế dân chủ hiện nay trên thế giới, để từ đó khắc
phục các khiếm khuyết, thiếu sót đó, xây dựng một nền dân chủ tự do thực sự cho
đất nước Việt Nam.
Xây dựng thể chế dân chủ để đem lại tự do,
dân chủ thực sự là một thách thức vô cùng lớn. Trước hết, đó là thách thức đặc
thù, của một nước Việt Nam, với đầy đủ khó khăn và thuận lợi trong công cuộc
xây dựng nền dân chủ vĩ đại. Nhưng thách thức lớn hơn nhiều, đó là vượt qua được
lối mòn tai hại của cách thức xây dựng thể chế dân chủ phổ biến hiện nay trên
thế giới.
I/ Những thách thức đặc thù Việt Nam trong
quá trình xây dựng thể chế dân chủ
Việt Nam là một nước có thể chế chuyên
chính, độc tài toàn trị Cộng sản. Nhưng có sự khác biệt hơn so với Liên Xô và
các quốc gia Đông Âu trước khi sụp đổ, đó là Việt Nam đã có một thời gian khá
dài hội nhập với thế giới. Nền kinh tế đã tiếp xúc, làm quen với kinh tế thị
trường, các quan hệ quốc tế đã rộng mở, nhận thức của người dân có rất nhiều
thay đổi từ tiến trình này. Tuy nhiên, về khía cạnh chính trị, nhà cầm quyền Việt
Nam đã thành công trong việc độc quyền tồn tại một đảng Cộng sản giữ vai trò
lãnh đạo đất nước. Cũng chính vì sự độc quyền về chính trị này, với sự can thiệp
của chính trị vào tất cả các lĩnh vực (dù cách thức can thiệp có khác trước
đây), nền kinh tế Việt Nam đã phá sản hoàn toàn, xã hội Việt Nam bị dồn nén
cùng cực và sự sụp đổ của chế độ Cộng sản Việt Nam đã hiển hiện trước mắt. Hậu
quả của việc chỉ có một đảng chính trị (đảng Cộng sản Việt Nam) thật là tai hại
trong hoàn cảnh chế độ sụp đổ không có lực lượng chính trị thay thế.
1/ Thách thức lớn - không có lực lượng
chính trị thay thế
Chúng ta đều biết rằng, khi một chế độ sụp
đổ, nếu có lực lượng chính trị thay thế, xã hội sẽ giảm bớt được rất nhiều sự hỗn
loạn, không có khoảng trống quyền lực, một hoàn cảnh nguy hiểm đưa tới thời cơ
cho những kẻ cơ hội chính trị. Bối cảnh về các lực lượng chính trị tại Việt Nam
hiện nay, chỉ có một đảng chính trị, là đảng Cộng sản, các lực lượng đối lập có
một số tổ chức ở hải ngoại nhưng chưa xây dựng được cơ sở tại Việt Nam (về cơ bản).
Khi sự sụp đổ chế độ xảy ra, đảng Cộng sản là thủ phạm đưa đất nước vào ngõ cụt
dẫn tới sự sụp đổ chắc chắn không còn vai trò, tiếng nói gì (với tư cách một lực
lượng chính trị) trong việc xây dựng chế độ mới. Các đảng phái hải ngoại, dù có
chuyển toàn bộ bộ máy từ nước ngoài về trong nước, cũng không thể kịp xây dựng
thành một tổ chức hoàn chỉnh để có thể thay thế vai trò của đảng Cộng sản Việt
Nam. Người dân trong nước, trừ một số người tham gia và quan tâm tới vấn đề đấu
tranh dân chủ, phần lớn còn chưa biết tới sự tồn tại của các tổ chức, đảng phái
đó. Chính vì vậy, cần có một thời gian để xây dựng các tổ chức chính trị. Hệ quả
của việc không có một lực lượng chính trị thay thế, là các lực lượng chính trị,
các tổ chức đảng phái sau này được lập ra, hoặc được đưa từ nước ngoài về (để
hoàn thiện) có vai trò như nhau, không có lực lượng nào, tổ chức nào chiếm ưu
thế. Điều này đòi hỏi một quá trình làm việc chung, vừa hợp tác vừa đấu tranh,
những hoạt động rất xa lạ với phần lớn người dân trong nước.
2/ Phần lớn người dân bất ngờ khi chế độ sụp
đổ, cả xã hội chưa có sự chuẩn bị cho việc thay đổi chế độ.
Không chỉ có những người dân thường, kể cả
những người đấu tranh dân chủ, rất nhiều người không nghĩ, và không tin chế độ
Cộng sản Việt Nam sẽ sụp đổ trong tương lai gần. Đây là điều hết sức bình thường,
ngoài việc sự kiện sụp đổ của một chế độ là vấn đề quá lớn, quá phức tạp thì
nguyên nhân khiến cho phần lớn người dân bất ngờ và không nghĩ có sự thay đổi
chế độ trong thời gian ngắn tới đây là do:
- Hàng ngày, hàng giờ người dân tiếp xúc với
hệ thống công quyền của chế độ, vẫn thấy nó hùng vĩ và không có gì thay đổi so
với trước đây.
- Người dân bị bưng bít thông tin về những
vấn nạn kinh tế, xã hội, chính trị. Về kinh tế, số liệu không chính xác và bị
bóp méo, cũng như cách giải thích né tránh khủng hoảng sâu sắc và toàn diện của
nền kinh tế. Về xã hội, chính trị, họ không biết được quá trình cướp đất của
quan chức, của nhà nước đã tạo ra đội ngũ dân oan hàng triệu người trên khắp mọi
miền đất nước. Sự đàn áp và dồn nén không trừ một tôn giáo nào khiến cho hàng
triệu tín đồ phẫn nộ. Sự nhu nhược của nhà cầm quyền trước sự thôn tính và bành
trướng của Trung Quốc trên biển Đông và trên khắp đất nước khiến cho bao thanh
nien, trí thức căm phẫn, uất hận…tất cả là một sự dồn nén đến cùng cực của xã hội.
- Điều quan trọng nhất, rất nhiều người
không nghĩ và không tin có sự thay đổi chế độ trong tương lai gần là do người
ta không nhìn thấy lực lượng nào, tổ chức nào thách thức sự lãnh đạo của đảng Cộng
sản Việt nam. Người ta luôn nghĩ, muốn thay đổi một chế độ thì phải có lực lượng
thách thức, đánh đổ đảng Cộng sản và thể chế hiện thời. Người ta không biết,
không nghĩ và không tin rằng, chế độ Cộng sản Việt Nam có thể sụp đổ chỉ giản dị
là hết tiền để nuôi, duy trì hệ thống khổng lồ, giúp cho đảng Cộng sản độc quyền
lãnh đạo đất nước. Người ta không biết rằng, sự cạn kiệt nguồn lực của chế độ
đã đến cùng lúc với một nền kinh tế hoang tàn, niềm tin đổ vỡ hoàn toàn, cùng sự
dồn nén cùng cực của rất nhiều giai tầng trong xã hội. Chính vì vậy mà tuy sống
trong khó khăn, cảm nhận sự bức bối, nhưng phần lớn người dân không nghĩ rằng sẽ
có sự sụp đổ của chế độ trong tương lai gần.
Đây là thách thức không nhỏ, cho quá trình
xây dựng thể chế dân chủ. Bởi vì người dân quá bất ngờ, sự hoảng loạn sẽ diễn
ra rất khốc liệt gây ra rất nhiều khó khăn cho quá trình xây dựng thể chế dân
chủ trong tương lai.
3/
Phần lớn người Việt nam chưa có kỹ năng làm việc tập thể một cách tự nguyện,
các tổ chức, lực lượng chính trị chưa có kinh nghiệm hợp tác, đối thoại trong
những công việc chung.
Như chúng ta biết, người dân Việt Nam có
nhiều phẩm chất tốt, cao đẹp, nhưng cũng có nhiều nét tính cách hạn chế, khiếm
khuyết. Một trong số hạn chế lớn là khả năng, kỹ năng làm việc chung, tập thể.
Có nhiều người gọi khiếm khuyết này, ở phạm vi hẹp, là kỹ năng làm việc theo
nhóm. Ở quy mô lớn hơn, gọi là văn hóa tổ chức. Đây đúng là hạn chế, khiếm khuyết
lớn trong quá trình xây dựng thể chế dân chủ trong tương lai. Thực ra, từ trước
tới nay, người Việt Nam chúng ta cũng vẫn làm việc trong nhiều tổ chức khác
nhau. Tuy nhiên, đó là việc làm có tính chất bắt buộc (tham gia các đoàn thể),
làm việc ở cơ quan. Nhưng những công việc xây dựng thể chế dân chủ, tính chất tự
nguyện rất rõ nét và chiếm ưu thế, thì chúng ta yếu và thiếu trầm trọng kỹ năng
cũng như kinh nghiệm làm việc. Mặt khác, do chưa có các tổ chức chính trị, đoàn
thể tự nguyện, nên chúng ta cũng rất hạn chế trong việc phối hợp, hợp tác và đối
thoại giữa các tổ chức, đơn vị đoàn thể với nhau cho các công việc chung. Ở hải
ngoại, chúng ta cũng có một số tổ chức, đoàn thể nhưng kinh nghiệm qua nhiều
năm cho thấy, hiệu quả phối hợp, làm việc chung và đối thoại rất hạn chế và
khiêm tốn.
Đi sâu vào nghiên cứu lịch sử, chúng ta biết
rằng, trước đây tổ tiên của chúng ta, thậm chí đời ông của chúng ta hiện nay,
cũng không phải không có kinh nghiệm làm việc chung. Chúng ta có “lệ làng” ở tất
cả các vùng nông thôn, được tổ chức và điều hành hoạt động rất hay và hiệu quả.
Nhưng đến thời kỳ Cộng sản, những nét tính cách, văn hóa đó bị phá hủy vì bị
đánh đồng với văn hóa phong kiến. Đây là điều vô cùng đáng tiếc. Sau khi mở cửa,
hội nhập, những nét văn hóa và lễ hội đang dần được phục hồi, đi kèm theo là
cách thức làm việc chung, tự nguyện đang được gây dựng trở lại.
Trên đây là khái quát những khó khăn,
thách thức đặc thù trong quá trình xây dựng thể chế dân chủ trong tương lai.
Còn rất nhiều thách thức đặc thù Việt Nam trong việc này, như tâm lý bầy đàn
khá đậm nét của người Việt Nam, thói háo danh, hư danh và sĩ diện cũng rất trầm
trọng. Hạn chế về những kiến thức xã hội, nhân văn và quản trị xã hội trong môi
trường giáo dục Việt nam cũng sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới tiến trình xây dựng nền
dân chủ. Tuy nhiên, với tất cả các thách thức đặc thù Việt nam, cũng chỉ chiếm
30% nỗi lo lắng, lo ngại Việt Nam không xây dựng thành công thể chế dân chủ hiệu
quả. Số phần trăm còn lại, 70% lo lắng giành cho việc chúng ta sẽ rơi vào “lối
mòn tai hại’ của việc xây dựng thể chế dân chủ hiện nay trên thế giới. Mặt
khác, nếu chúng ta thoát được “lối mòn tai hại” của việc xây dựng nền dân chủ,
chúng ta sẽ dễ dàng giải quyết các thách thức đặc thù của Việt nam.
II/ Thách thức lớn nhất: khiếm khuyết, nhầm
lẫn và thiếu sót trong quá trình xây dựng thể chế dân chủ phổ biến hiện nay
trên thế giới.
1/ Khảo sát sơ lược các nền dân chủ, một số
vấn đề lý luận
Như phần đầu bài viết có đề cập, thế giới
có trên 150 quốc gia, có thể chế dân chủ, nhưng chỉ có xấp xỉ 30 quốc gia, có
được dân chủ tự do. Cách xem xét về chỉ số dân chủ, cũng cho kết quả tương tự,
gần 30 quốc gia có chỉ số dân chủ đạt mức dân chủ đầy đủ. Vấn đề là, tất cả 150
quốc gia ấy, đều cơ bản có các định
chế dân chủ, bao gồm hiến pháp dân chủ, cơ chế tam quyền phân lập, các quyền
con người tự nhiên và dân sự…mà tại sao chỉ có chưa đến 30 quốc gia có tự do
cho người dân. Điều này cũng có nghĩa là, phần lớn các quốc gia có đầy đủ các định
chế dân chủ nhưng người dân chỉ có dân chủ trong tuyển cử, chứ không có dân chủ
tự do thực sự. Tại sao và vì sao???
Đi sâu vào xem xét, trong số gần 30 quốc
gia đạt được dân chủ tự do, hay chỉ số dân chủ đạt mức dân chủ đầy đủ, chúng ta
thấy có ba trường phái để xem xét, nghiên cứu. Đầu tiên là Nhật, Đức, hai quốc
gia xây dựng thể chế dân chủ sau khi chế độ độc tài đổ vỡ hoàn toàn, nhưng lại
có bước tiến thần kỳ nhất. Tiếp theo là những quốc gia châu Âu, điển hình là
các nước Tây-Bắc Âu. Cuối cùng là trường
hợp của Hoa Kỳ.
Trường hợp của Nhật, Đức, chúng ta không
thấy có một sự khác biệt nào về hiến pháp, về các định chế dân chủ so với các
quốc gia khác. Đồng thời, chúng ta cũng không nghe ai nói, ca ngợi gì về nền
dân chủ của hai nước này. Vậy sự thần kỳ có được là do đâu? Trước hết, cả hai
quốc gia đều có truyền thống dân chủ trước khi các chế độ độc tài được lập ra
và bị xóa sổ. Nhưng quan trọng hơn, người Nhật và người Đức đều có các yếu tố
quý giá sau đây trong tính cách, văn hóa dân tộc: tự trọng, kỷ luật và tự tôn
dân tộc rất cao. Điều này có nghĩa là, cùng thể chế dân chủ như nhau (mới chỉ
là điều kiện cần), họ còn có các yếu tố văn hóa và tâm lý dân tộc giúp cho đất
nước và nền dân chủ phát triển, đạt được các kết quả thần kỳ đó. Cũng không thể
bỏ qua một yếu tố nhỏ khách quan, là sự hỗ trợ tuyệt đối của Mỹ sau thế chiến
thứ hai cho hai quốc gia này.
Đối với các nước Tây - Bắc Âu, cũng có nét
tương tự, tuy rằng biểu hiện có khác nhau. Chúng ta cũng chỉ nghe nói, các nước
Bắc Âu, có cuộc sống và mức phúc lợi cao, chứ cũng chưa hề nghe nói về nền dân
chủ có sự khác biệt nào về thể chế so với các quốc gia khác. Tuy nhiên, các quốc
gia Tây - Bắc Âu có truyền thống dân chủ lâu đời, lại nằm trong vòng ảnh hưởng
của đạo Cơ Đốc, đạo Tin Lành, những tôn giáo có sự khoan dung, chấp nhận các
khác biệt ở mức độ cao. Như vậy, tâm lý và văn hóa của các quốc gia châu Âu
cũng vẫn là yếu tố quan trọng để góp phần xây dựng nền dân chủ tự do của họ.
Vậy có quốc gia nào, mà sự phát triển của
đất nước họ, tự do của người dân chỉ đơn
thuần dựa vào thiết chế dân chủ của họ không? Câu trả lời: Có! đó chính là
Hoa Kỳ. Tại sao? Tại vì Hoa Kỳ là quốc gia đa sắc tộc, đa tính cách và đa văn
hóa (Hợp Chủng quốc Hoa Kỳ). Họ không có một dân tộc thuần nhất (đã hình thành)
trước khi xây dựng thể chế dân chủ. Đồng thời, quá trình xây dựng thể chế dân
chủ cũng chính là quá trình dung nạp các dân tộc, các nền văn hóa khác nhau.
Chúng ta không thể nói, Hoa Kỳ là dân tộc có tâm lý và văn hóa phù hợp với sự
phát triển được, mà chúng ta chỉ có thể nói, sự phát triển của nền dân chủ, của
đất nước Hoa Kỳ là do chính từ thể chế dân chủ của nó. Đây là kết luận vô cùng
quan trọng và giá trị, có nghĩa là các quốc gia có thể xây dựng thể chế dân chủ
bảo đảm tự do của người dân và khả năng phát triển đất nước không phụ thuộc vào
tâm lý và văn hóa dân tộc. Đây cũng chính là điều mà nền dân chủ Hoa Kỳ được ca
ngợi và học theo trên toàn thế giới.
Một câu hỏi quan trọng tiếp theo, vậy tại
sao, các quốc gia chuyển đổi thể chế, chế độ xã hội sau này (thậm chí hiện
nay), có đầy đủ hiến pháp, cơ chế tam quyền phân lập, quyền tự do ứng cử và bầu
cử, tự do lập hội và hội họp, tự do ngôn luận và báo chí, …có các cơ quan đại
diện pháp luật không thiếu và không kém gì Hoa Kỳ lại không thể phát triển được
như vậy?
Phải chăng các nền dân chủ sau này chưa
tìm được các nguyên lý, yếu tố cốt lõi quyết định tự do cho người dân và sự
phát triển của nền dân chủ và đất nước Hoa Kỳ để từ đó xây dựng thể chế dân chủ
đặt trọng tâm và xoay quanh các nguyên lý và yếu tố đó?
(câu trả lời đầy đủ và
rõ ràng có trong cuốn sách Dân Chủ - Nguyễn Vũ Bình)
Câu trả lời là đúng như vậy, tất cả các lý
thuyết và sách báo về vấn đề dân chủ không chỉ ra được, đâu là những nguyên lý
cốt lõi, đâu là yếu tố hạt nhân của nền dân chủ Hoa Kỳ và làm thế nào để xây dựng,
thực hiện, thực thi được các nguyên lý, yếu tố đó. Khi tôi đi vào tìm hiểu,
nghiên cứu lý thuyết, nguyên lý về tự do, về dân chủ, về việc xây dựng thể chế
dân chủ, tôi đã vô cùng sửng sốt khi phát hiện ra rằng, không có một định nghĩa
chung về dân chủ. Thật kỳ lạ! các sách báo còn chỉ ra rằng, tính đến những năm
60 của thế kỷ XX, có trên 500 định nghĩa, khái niệm về dân chủ!!! Chúng ta biết
rằng, định nghĩa, khái niệm của một thuật ngữ chính là để chỉ ra yếu tố cốt lõi
nhất của nội hàm khái niệm đó. Vậy mà chúng ta có, tính đến những năm 60 thế kỷ
trước, trên 500 định nghĩa, có nghĩa là chưa chỉ ra được yếu tố cốt lõi, của
khái niệm, của nền dân chủ. Như vậy, việc chưa tìm ra các yếu tố, nguyên lý cốt
lõi và cách thức xây dựng, thực hiện và thực thi các yếu tố đó trong các thể chế
dân chủ sau này chính là nguyên nhân dẫn tới các nền dân chủ chỉ dừng lại ở mức
dân chủ tuyển cử, không có được nền dân chủ tự do mà người dân hằng mong đợi.
2/ Những yếu tố cốt lõi của thể chế dân chủ
và thách thức trong việc xây dựng thể chế dân chủ trong tương lai.
a/ Những yếu tố cốt lõi của thể chế dân
chủ
Có hai yếu tố quan trọng nhất của thể chế
dân chủ Hoa Kỳ, giúp cho thể chế này vượt qua mọi cam go, thử thách đưa nhân
dân và đất nước Hoa kỳ tới vị thế ngày nay trên thế giới. Thứ nhất, đó là sự
bình đẳng của các cá nhân, của mọi công dân trước pháp luật. Đây chính là tiền
đề của dân chủ. Thứ hai, ý thức tự bảo vệ quyền con người của mỗi cá nhân, khi
có các cơ chế thực hiện, sẽ trở thành khả năng tự bảo vệ các quyền con người của
mỗi cá nhân trong xã hội. Đối với xã hội Hoa Kỳ, sự bình đẳng ban đầu của những
cá nhân tham gia xây dựng thể chế dân chủ là tự nhiên (quá trình xây dựng thể
chế dân chủ Hoa Kỳ cũng chính là quá trình hình thành và xây dựng quốc gia Hoa
Kỳ), còn đối với tất cả các quốc gia khác sau này, đó là quá trình xây dựng tiền
đề của dân chủ: Là sự chấp nhận và thừa nhận sự khác nhau và khác biệt của mỗi
cá nhân con người, mỗi một nhóm người, tập thể đại diện cho từng sắc tộc, tôn
giáo, vùng và địa phương.
Ý thức tự bảo vệ quyền con người của người
dân được bảo đảm bới các yếu tố: 1- nhận thức của người dân về tự do, dân chủ;
2- sự tham gia trực tiếp của người dân vào việc xây dựng thể chế dân chủ; 3- cơ
chế bảo vệ quyền con người để người dân có thể tự bảo vệ quyền con người của
mình.
b/ Thách thức lớn nhất trong việc xây
xây dựng thể chế dân chủ trong tương lai
Các nước chuyển đổi thể chế chính trị, từ
các hình thức độc tài sang thể chế dân chủ phần lớn thực hiện các bước đi và hoạt
động sau: Xây dựng hiến pháp (phần lớn thuê các chuyên gia hiến pháp nổi tiếng
thế giới); định hình các đảng phái chính trị; ấn định lịch trình bầu cử, công bố
và xin ý kiến nhân dân về hiến pháp mới…Điều đáng lưu ý là các hoạt động này được
tiến hành trước hết và chủ yếu trên bình diện quốc gia. Các hoạt động xây dựng
thể chế dân chủ vùng và địa phương được thực hiện sau và không phải là trọng
tâm xây dựng thể chế dân chủ của các quốc gia. Nội dung xây dựng thể chế dân chủ
của các quốc gia bao gồm: Xây dựng cơ chế tam quyền phân lập; xây dựng các thiết
chế luật pháp bảo đảm các quyền tự do cá nhân của con người, ví dụ quyền sống, quyền
sở hữu tài sản, quyền tự do ngôn luận…; xây dựng các thiết chế, luật pháp bảo đảm
quyền công dân (quyền tự do chính trị, dân sự), ví dụ quyền tự do ứng cử và bầu
cử, tự do hội họp và lập hội, tự do báo chí…
Thông qua cách thức và nội dung xây dựng
thể chế dân chủ hiện nay trên thế giới, chúng ta có nhận xét sau:
* Việc xây dựng thể chế dân chủ chủ yếu
trên bình diện quốc gia. Vai trò của người dân là hết sức mờ nhạt.
* Không có sự nhấn mạnh, ưu tiên nào trong
tất cả các định chế được đề cập
* Không có cơ chế để người dân tự bảo vệ
quyền con người của mình
Có thể hình dung, toàn bộ quá trình xây dựng
thể chế dân chủ trên thế giới hiện nay mới chỉ xây dựng phần “xác” của thể chế
dân chủ. Phần “hồn” của thể chế dân chủ, chính là nhận thức của người dân về tự
do, dân chủ, về cách thức xây dựng tự do dân chủ; sự tham gia của người dân
trong xây dựng thể chế dân chủ; và cuối cùng, ý thức và khả năng tự bảo vệ quyền
con người của người dân mới giúp cho thể chế dân chủ hoạt động hiệu quả, có cả
xác và hồn.
(xem thêm bài viết: Tại
sao Ai Cập? Tại sao Dân chủ? – Nguyễn Vũ Bình)
**********************
Chúng ta đang đứng trước một cơ hội lớn,
xây dựng thể chế dân chủ từ con số không, giống như một ngôi nhà cũ được đập bỏ
và xây mới hoàn toàn. Dù có rơi vào “lối mòn tai hại” trong cách thức xây dựng
thể chế dân chủ hiện nay, thì nhân dân và đất nước cũng bước sang một trang sử
mới. Sức bật của đất nước gần 100 triệu người dân vừa thoát khỏi chế độ độc tài
là rất đáng kể. Tuy nhiên, nếu nhận thức được những hạn chế của phần lớn các nền
dân chủ hiện nay, chúng ta có thể tránh được các giới hạn, tạo lập một thể chế
dân chủ hiệu quả, tạo ra sự khác biệt và rút ngắn được thời gian tiến kịp các
nước phát triển hiện nay. Chúng ta sẽ có cơ hội, chúng ta cần nhận thức và quyết
tâm, để xây dựng thể chế dân chủ cả thế giới phải ngưỡng mộ và học tập, chúng
ta hãy cùng nhau xây dựng Giấc Mộng Việt Nam./.
(Xin mời quý vị đón đọc
bài cuối cùng trong loạt bài này: Nắm
tay nhau xây dựng nền Dân chủ: Giấc Mộng Việt Nam)
Hà Nội, ngày 14/4/2014
Nguyễn Vũ Bình
